ارزش و جایگاه کار و کارگر در اسلام

نویسنده: محمد الله سعادت

الحمدلله رب العالمین، والصلاة والسلام علی رسول الله وعلی آله وصحبه اجمعین.

 اما بعد:

    انسان موجودیست که همیشه درتکاپوی کسب مال و منفعت برای خود است، ازین رهگذر کار و عمل یک وسیله مهم و اصلی کسب مال و منفعت در درازنای حیات بشری شناخته شده است.

    دین مبین اسلام به کار وکارگر اهتمام شایسته ای نموده، با تکریم و بزرگواری به او نگاه میکند،  بلکه کار را یک رسالت الهی بدوش انسانها در روی زمین میداند، خداوند متعال می فرماید:

    وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحاً قَالَ يَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُّجِيبٌ .[1]

  ” به سوي قوم ثمود يكي از خودشان را ( به عنوان پيغمبر ) فرستاديم كه صالح نام داشت . ( به آنان ) گفت : اي قوم من ! خدا را بپرستيد كه معبودي جز او براي شما وجود ندارد ( و كسي غير او مستحقّ پرستيدن نمي باشد ). او است كه شما را از زمين آفريده است و آباداني آن را به شما واگذار نموده است ( و نيروي بهره وري و بهره برداري از آن را به شما عطاء و در شما پديد آورده است ) . پس، از او طلب آمرزش ( گناهان خويش ) را بنمائيد و به سوي او برگرديد ( و با انجام عبادات و دوري از منكرات ، مغفرت و مرحمت او را بخواهيد و بدانيد كه اگر در اين كار صادق باشيد ، خداوند شما را در مي يابد و دعاي شما را مي پذيرد ). بيگمان خداوند من ( به بندگانش ) نزديك ( است و استغفار و انگيزه استغفارشان را مي داند ) و پذيرنده ( دعاي كساني ) است ( كه او را مخلصانه به زاري مي خوانند و به ياريش مي طلبند )” .

   انسان وقتیکه به کار و اشتغال می پردازد، به ادای رسالت پروردگارش لبیک گفته است که، عبارت از تلاش وکار پیگیر برای اصلاح واعمار زمین است. به همین جهت اسلام عزیز از خلال آیات قرانکریم واحادیث رسول گرامی صلی الله علیه وسلم  مردم را به کار و تلاش ترغیب و تشویق نموده است، و با هرگونه اهمال و سستی و بار دوش بودن مبارزه میکند.

   سیرت عملی پیامبر اکرم و صحابه جان نثارش شاهد این مدعا است.

    رسول گرامی خود در صحنه های کار زار می رفتند و با اصحابش در مواقع که ایجاب می نمود به کار و عمل مشارکت مینمود، مانند: حمل خشت ها در هنگام بنای مسجد نبوی، حمل خاک های خندق…

اسلام عزیز به کار و تلاش تشویق میکند:

_  زمین آماده ای کار، و در تسخیر انسان می باشد، خداوند متعال می فرماید:  هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ  .[2]

” او كسي است كه زمين را رام شما گردانيده است . در اطراف و جوانب آن راه برويد ، و از روزي خدا بخوريد . زنده شدن دوباره در دست او است” .

   در این آیه مبارکه الله متعال به بندگانش تسخیر و نفوذ پذیری زمین را به عنوان نعمت امتنان میدارد، تا آنها از امکانات زمین به سود خودشان بهره ببرند.

_  قرآنکریم از داستان انبیاء الهی که، برای رفع نیاز مندی های اساسی زندگی به کار و اشتغال می پرداختند، یادآوری می نماید. مانند موسی علیه السلام به مرد از اهل مدین به عنوان ( اجیر خاص) گوسفند چرانی نموده است. خداوند متعال می فرماید:

    قَالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هَاتَيْنِ عَلَى أَن تَأْجُرَنِي ثَمَانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِندِكَ وَمَا أُرِيدُ أَنْ أَشُقَّ عَلَيْكَ سَتَجِدُنِي إِن شَاء اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ .[3]

” شعيب – پدر آن دو دختر – به موسي ) گفت : من مي خواهم يكي از اين دو دخترم را به ازدواج تو درآورم، به اين شرط كه هشت سال براي من كار كني. سپس اگر هشت سال را به ده سال تمام برساني ، محبّتي كرده اي ، ( و اين دو سال اضافه بر تو واجب نيست . به هر حال ) من نمي خواهم بر تو سختگيري كنم ( و تو را به درازترين مدّت وا دارم ) . اگر خدا بخواهد مرا از زمره نيكان خواهي يافت ( و خواهي ديد كه من به عهد خود وفا مي كنم ) .

 _  هم چنان داوود علیه السلام صنعت آهنگری را بلد بوده و ذره های جنگی درست می کرد تا به مردم به فروش برساند. خداوند متعال می فرماید:

  وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَّكُمْ لِتُحْصِنَكُم مِّن بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنتُمْ شَاكِرُونَ .[4]

” و بدو ساختن زره را آموختيم تا ( اين لباس جنگي ) شما را در جنگها حفظ كند . آيا ( خدا را در برابر همه اين نعمتها ) سپاسگزاري مي كنيد ؟.

    حضرت ابی هریرة رضی الله عنه روایت میکند، پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم فرمودند:  « كان زكريا نجاراً ». [5]

  ” زکریا علیه السلام پیشه یی نجاری داشت“.

   در ذکر داستان انبیاء علیهم السلام امر قابل تأمل این است که، نباید انسان در کسب روزی حلال تکبر ورزد. پیامبران الهی با درجه ومقام بلندی که دارند کار و حرفه های را انتخاب می نمودند، درحالیکه آنها اگر در خانه های خود هم می نشستند رزق و روزی آنها نزد آنها می آمد. پیامبر ما محمد صلی الله علیه وسلم در سنین نوجوانی شان اهمیت کار را درک کرده بودکه؛ در بدل مزد گوسفندان اهل مکه را می چراندند. هم چنان به عنوان اجیر در مال خدیجه رضی الله عنها تجارت می کرد.

    پیامبران الهی دانستند که جایگاه انسان وابسته به انتخاب نوع کسب و کار  نیست بلکه؛ شایستگی و بلندی انسان آراستن به جوهر انسانیت است. پس انجام هرنوع عمل وکار مباح  یکی از وسایل مهم خوشبختی در زندگی است. کار وکسب شان را به منزله تعلیم برای امت شان تلقی می کردند.

_  از اهتمام و ارجگزاری به کار وکارگر است که خداوند متعال آنرا بعداز نیکوترین عبادت ذکر می نماید:

 فَإِذَا قُضِيَتِ الصَّلَاةُ فَانتَشِرُوا فِي الْأَرْضِ وَابْتَغُوا مِن فَضْلِ اللَّهِ وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَّعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ .[6]

  ” آنگاه كه نماز خوانده شد ، در زمين پراكنده گرديد و به دنبال رزق و روزي خدا برويد و خداي را ( با دل و زبان ) بسيار ياد كنيد ، تا اين كه رستگار شويد” .

  پس کار و تلاش برای کسب روزی حلال سنت الهی و خصلت رفیع و پسندید ای انسانی است، و نعمتی است انسان بخاطر آن سپاس و شکر گزاری پروردگارش را بجا آورد.

خداوند متعال می فرماید:  لِيَأْكُلُوا مِن ثَمَرِهِ وَمَا عَمِلَتْهُ أَيْدِيهِمْ أَفَلَا يَشْكُرُونَ . يس: 35.

” تا از ميوه هاي آن درختان كه ( به صورتِ غذاي آماده و بسته بندي شده بر شاخسارها ظاهر مي شوند و ) دست انسانها در ساختن آنها كمترين دخالتي نداشته است ، تناول كنند . آيا انسانها ( در برابر اين همه خوراكيهاي لذيذ و بي نياز از پخت و پز ) سپاسگزاري نخواهند كرد ؟ !”.

   این آیه مسلمانها را ترغیب می کند که از نتیجه ای کسب وکار خود که،  از راه حلال بدست آورده اند بخورند، و در همه ای مجالات زندگی برای کسب و شغل اهمیت بدهند.

_  اسلام  کار را یکی از انواع جهاد می داند، چنانچه وقتیکه اصحاب پیامبر صلی الله علیه وسلم مردی را می بینند که، دارای جسم نیرومند وتنومند است، کار و کسب اش را به قوت هرچه تمام تر انجام میدهد، میگویند: کاش  چنین تلاش و جدیتی این مرد به جهاد در راه خدا به مصرف میرسید. این خبر به پیامبر صلی الله علیه وسلم می رسد، رسول خدا می فرمایند: در مورد آن مرد چنین چیزی نگویید، ”  اگر مردی برای کسب نفقه فرزندان کوچک اش از خانه بیرون میشود در راه خدا است، اگر برای نفقه والدین کهن سال اش از خانه بیرون میشود در راه خدا است، اگر برای حفظ عفت وکرامت نفسش از خانه بیرون میشود در راه خدا است، اما اگر برای خود نمایی و فخر فروشی از خانه بیرون میشود وی در راه شیطان است.[7]

   در عرصه ای جایگاه اجتماعی کارگر،  پیامبر صلی الله علیه وسلم، احترام وجایگاه مخصوص را برای کارگر عزیز و سربلند قایل شده اند، می فرماید: لأن يحتطب أحدكم حزمة على ظهره خيرٌ له من أن يسأل أحداً فيعطيه أو يمنعه.

” برای هر فردی از شما این کار بهتر است که بر پشت خود، هیزم جمع آوری نموده، بفروشد، از اینکه سوال ( گدایی ) نماید. به او چیزی میدهد، یا امتناع می ورزد”.

  در جای دیگر در مقام تشجیع و تشویق کارگر می فرماید:

إن قامت الساعة وفي يد أحدكم فسيلة فإن استطاع ألّا تقوم الساعة حتى يغرسها فليغرسها.[8]

  ” اگر قیامت بر پا شود، در حینیکه در دست یکی از شما نهالی بود، بتواند پیش از قیام و برپایی قیامت آنرا غرس نماید، آنرا باید غرس نماید”.

 

     پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم اهل صنعت وکسبه کاران را مورد تکریم قرار میدهد، و به دعوت شخص خیاط که ایشان را به مهمانی می خواهد اجابت میکند.

    انس – رضي الله عنه – بن مالك گويد: يك نفر خياط، پيغمبر – صلى الله عليه وسلم – را براى صرف غذايى كه تهيه كرده بود دعوت كرد، انس میگويد: من هم همراه پيغمبر – صلى الله عليه وسلم – به آنجا رفتم، آن خياط نان و سوپى براى پيغمبر – صلى الله عليه وسلم – آورد كه كدو و گوشت داشت، ديدم كه پيغمبر – صلى الله عليه وسلم – به دنبال پيدا كردن كدوها در كاسه غذا مى باشد، (و از كدو خوشش می آيد) من هم از آن روز ببعد هميشه به كدو علاقه مند شدم».[9]

منابع و مآخذ:

[1] – هود: 61.

[2]_  الملک: 15.

[3] – القصص: 27.

[4] – الانبیاء: 80.

[5] – مسلم. ص 1007. رقم حدیث: 2379.

[6] – جمعه: 10.

[7] – طبرانی: ج7، ص90.

[8] – بخاری: ص168.

[9] – العبّادي، عبد السلام .( 2000م ).  التکلیف فی الشریعة  الا سلامیة. بیروت : موسسة الرساله.