تقوا و پرهیزگاری!

بسم الله الرحمن الرحیم

 گردآوری: محمدعوض “دانیال”

تقوا چیست؟، متقی کیست و چگونه به تقوا برسیم؟ و ثمرهء تقوا چیست؟

1: تقوا چیست؟

تقوا از وقی گرفته شده است و وقایه به معنای حفظ  کردن می باشد. تقوا که در فارسی به (ترس از خدا و پرهیزکاری) ترجمه میشود مفهوم بسیار گسترده تری دارد که میتوان گفت ترس از خدا یکی از مصادیق آن است نه تمام معنای آن. تقوا در اسلام از جایگاه ویژه ی برخوردار بوده و یکی از پایه های بزرگ اخلاق اسلامی میباشد که در بسا از نصوص اسلامی بر آن تاکید و به آن امر شده است و علمای اسلام نیز به توضیح این اصل و تفسیر راه های حصول تقوا پرداخته اند.

دربارهء تقوا استاد شهید سیدقطب چنین میفرماید: تقوا، همان اثر پذیری وجدان، شفافیت احساس، پروای همیشگی و پرهیزکاری پیوسته و وسیله ی زدودن خارهای برسر راه است…راه زنده گی … راهی که در آن خار امیال و خواسته ها، و خار آزمندی ها و آرزوها، و خار دغدغه ها و دل نگرانی ها، و خار امید واهی داشتن از کسی هست که توانایی برآوردن خواسته را ندارد؛ خار ترس دروغین از کسی که سود و زیانی د راختیار ندارد؛ و دها نوع خار دیگر که این راه را در بر گرفته است.

علامه مودودی رح در مورد تقوا میفرماید: تقوی در حقیقت کدام هیات، وضع و معاشرت خاص را نمی گویند بلکه همان کیفیت نفس است که از احساس خدا ترسی و مسئوولیت پیدا میشود و در هر بخش زنده گی هویدا میشود. تقوای حقیقی این است که در دل انسان خدا جای گیرد، شعود عبدیت پیدا شود، احساس مسئوولیت جواب دهی به حضور خدا پیدا شود، و ادراک این حقیقت بصورت زنده موجود باشد که دنیا یک امتحان گاه است که در آن الله تعالی انسان را مهلت داده فرستاده است ودر آخرت فیصله مستقبل منحصر به این است که انسان در مهلت عطا شده استعداد ها و نیروهای خود را چگونه بکار میبرد، به آن سر و سامان که به مشیت الهی به انسان داده شده است چگونه تصرف مینماید. و با انسانهای که قضای الهی آنها رابا او به حیثیت های مختلف متعلق گردانیده است چطور معامله میکند، در کسی که این احساس و شعور پیدا شود، ضمیرش بیدار میگردد، احساس دینی اش تیز میشود. هر چیزی که مخالف رضای او تعالی باشد در او خلش و اضطراب پیدا میکند. هر آن چیزی که مورد پسند الله تعالی نباشد به مذاق او ناگوار و ناموفق ثابت میشود. او نفس خود را بررسی میکند که در آن چگونه تمایلات و خواهشات پرورش می یابد. او زنده گی خویش را خود مورد محاسبه قرار میدهد که وقت و استعداد خود را در کدام کارها مصرف میکند. او با ارتکاب ممنوعات صریح بلکه در صورت مبتلا شدن به امور مشتبه هم در سینهء خود خلش و اضطراب احساس میکند. احساس وظیفه شناسی او وامیدارد  که تمام اوامر را با فرمانبرداری کامل بجا آرد. خدا ترسی او در هر موقع که خوف تجاوز از حدود الله وجود داشته باشد قدم اورا به لرزه میآورد، حفاظت حقوق الله وحقوق العباد خودبخود عادتش میگردد و ضمیر او ازین خیال هم به لرزه میشود که مبادا در جایی سخنان او خلاف حق واقع شود. این کیفیت در یک شکل یا دایره ی خاص ظاهر نمی شود بلکه در تمام طرز فکر انسان و در تمام کارنامه زنده گی او ظهور میکند وبه اثر آن چنان یک سیرت هموار و یک رنگ پیدا میشود که در آن از هر لحاظ یک قسم پاکیزه گی و صفایی می یابد. برخلاف، در جاییکه تقوا عنوان چیزیست که انسان صرف چند شکل مخصوص را پابندی کند و چند طریقه خاص را پیروی نماید و بطور مصنوعی خود را در یک قالبی اندازد که آن را بتوان پیمایش کرد آنجا خواهید دید که پیروی آن شکل های مخصوص به نهایت اهتمام صورت میگیرد لیکن در پهلوی آن در دیگر بخش های زنده گی اخلاق، طرز العمل و طرز فکری ظاهر میشود که با تقوا اصلا مناسبت ندارد بلکه با مقتضیات ابتدایی ایمان هم مناسبت و سازگاری نخواهد داشت به زبان تمثیلی حضرت مسیح ع پشه را فلتر کرده بیرون مینمایند و شتر را فروبرده می بلعند. فرق تقوای حقیقی ومصنوعی را این طور بدانید که یک شخص طوری است که در او احساس طهارت و نظافت موجود است و ذوق پاکیزه گی دارد چنین شخصی از آلوده گی و کثافت به هر شکلی که باشد نفرت خواهد کرد و طهارت را انتخاب میکند. و شخص دیگر با وجودیکه در او احساس طهارت موجود نیست یک فهرست از چیزهای پاکیزه و چیزهای ناپاک را که شاید از کسی نقل کرده باشد با خود نگهمیدارد. او از ناپاکی های که در فهرست او شامل است سخت اجتناب میکند لاکن در چنان کارهای زشتی مبتلا می باشد که ازین آلوده گی های درج در فهرست او به مراتب ناپاک تر است. این این فرق را که بیان نمودم یک فرق محض نیست بلکه آنرا به چشم سر در زنده گی کسانی میبینید که آوازهء تقوای شان هر جا برپا میباشد. از یکطرف در زنده گی خویش راجع به جزئیات شرع چنان اهتمام مینمایند که اگر ریش کسی از یک مقدار خاص کم باشد فیصله می نمایند که او فاسق است، اگر ازار او اندکی از استخوان بجلک پایانتر باشد فیصله می نمایند که او جهنمی است. بیرون شدن از فروعات فقهی را مترادف با بیرون شدن از دین میدانند لاکن از طرف دیگر غفلت شان از اصول و کلیات دین به حدی است که مدار تمام زنده گی مسلمانان را روی رخصت ها و مصالح سیاسی قرار میدهند. راه های بیشماری برای گریز از جد و جهد اقامت دین وضع می نمایندو تمام تلاش ها و کوشش های شان در طرح نقشه های زنده گی اسلامی تحت غلبه کفر صرف میگردد. آنچه بیشتر ازین قابل تاسف است، اینست که اگر کسی به آنها خواسته های اصلی دین را پیش کند و توجه شان را بطرف اقامت دین معطوف دارد نه صرف اینکه آنرا نادیده می انگارند بلکه برای خلاصی خود و مسلمانان ازین خواسته دین از بکار بردن هیچ حیله و بهانه و نیرنگ دریغ نمی نمایند و گمان میکنند که با آنهم در تقوای شان هیچ خللی وارد نمی شود. به این ترتیب فرق تقوای حقیقی و مصنوعی به اشکال گوناگون ظاهر شده میرود. لاکن وقتی آنرا احساس میکنید که تصور درستی از تقوی در ذهن شما بطور واضح موجود باشد.

 2: متقی کیست و چگونه به تقوا برسیم؟

. «فَلْیَتَّقُوا اللَّهَ وَ لْیَقُولُوا قَوْلاً سَدیداً؛ پس باید بترسند از خدا و باید بگویند سخن راست » نساء / 9

انسان با تقوا حرف بی سند نمی ‌زند و گواهی ناحق نمی‌دهد، آدم با تقوابه كسی سوء ظن ندارد.

در مسائل سیاسی قرآنکریم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْكافِرینَ وَ الْمُنافِقین ؛ ‌ای پیامبر ، تقوا داشته باش و پیرو كفار ومنافقین نباش. »- احزاب / 1

انسان با تقوا د رمسایل اجتماعی هم بر اساس حکم الهی تقوا را فراموش نمیکند:  «وَ أْتُوا الْبُیُوتَ مِنْ أَبْوابِها وَ اتَّقُوا اللَّهَ؛ و در آیید در خانه ها از دروازه های آن »- بقره / 189

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ؛ ای کسانی که ایمان آورده اید پروا کنید از خداوند آنچنان که حق پروا کردن از اوست و به جز در حالت اسلام از دنیا مروید» آل عمران: 102

انسان باتقوا تلاش میورزد که از خداوند آنچنان پروا داشته باشد که حق پروا داشتن از اوست و تلاش زنده گی اش در پی مسلمان از دنیا رفتن است.

در آیت ذیل خداوند متعال صفات اخلاقی انسان باتقوا را طور زیر بیان میدارد:

«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ؛ نیکی این نیست که شما روی خود را به طرف مشرق و یا مغرب بگردانید بلکه نیکی اینست که بنده الله به روز آخرت، به فرشتگان به کتب آسمانی، و به پیغمبران یقین راسخ داشته باشد و اینکه مال خویش را در محبت خدا به خویشاوندان، نزدیکان، به یتیمان، مساکین، مسافران و به سوال کننده گان و در آزادی گردنها خرج کنید و برپا دارید نماز را و زکات را بدهید و آنانیکه وعده میکنند و به آن عمل میکنند و در تنگ دستی و تکلیف ودر جنگ حق و باطل صابر باشند این کسان به صدق نیکان اند و این گروه پرهیزکاران اند» (سوره بقره آیه 177)

«اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى» (مائده:8) به عدالت رفتار کنید چون به تقوا نزدیکتر است.

 انسان با تقوا کسیست که عدالت پیشه کرده و دیگران را نیز به عدالت توصیه میکند

. عفو و گذشت نیز جزء تقواست؛ «وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى» (بقره:237)اگر گذشت کنید به تقوا نزدیکتر است.

استقامت و پایداری در مقابل دشمنان و مخالفان هم جزی از تقوا می‌باشد«فَمَا اسْتَقَامُوا لَكُمْ فَاسْتَقِيمُوا لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ» (توبه:7) مادامی که دشمنان دین در مقابل شما پایداری و مقاومت می‌کنند شما هم باید استقامت به خرج دهید چون خداوند انسانهای متقی را دوست دارد.

یکی از مهمترین راه ها ، توجه به جهان بینی الهی است ؛ « إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ ؛ خدا در كمین تو است .» – فجر / 14

« یَعْلَمُ خائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ ما تُخْفِی الصُّدُورُ؛ خداوند خیانت چشمها و رازهای پنهان سینه ها را خوب میداند »- غافر / 19

شما نگاه می‌كنید و خدا می داند كه این نگاه تقوا دارد یا نه! خداوند خیانت‌های چشم و هدف‌های قلبی شما را می داند!

روزه « كُتِبَ عَلَیْكُمُ الصِّیامُ كَما كُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ؛ روزه بر شما فرض کرده شده چنانچه بر کسان قبل از شما فرض کرده شده بود تا روح تقوا در شما زیاد شود.  » بقره / 183

در هرلحظه ای که هستید ، برگردید

تقوا داشتن یعنی آنکه  سعی کنیم که گناه نکنیم ، واگر مرتکب گناهی شدیم برگردیم ؛ « نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ بهترین بنده،  کسی است که در هر انحرافی بر می گردد . »- ص / 30

 نگو توبه شكستم و دیر شده است ، برگرد و توبه کن که خداوند توبه کنندگان را دوست دارد ؛ « إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوَّابینَ »- بقره / 222

آدم با تقوا یعنی مسلمانی كه حوادث و پول و مقام او را نمی ‌شكند و تغییر نمی ‌دهد.

انسان با تقوا کسی است که  وقتی در مورد موضوعی مطمئن نیست ، آن را قطعی بیان نمی کند ، خود را از دروغ گفتن و شایعه ی دروغ حفظ می کند .

فرد باتقوا کسی است که دنبال مال حرام که هیچ، به دنبال مال شبه ناک، هرچند زیاد و راحت الوصول باشد ، نمی رود  ، به جایی که نباید نگاه کند ، نگاه نمی کند .

در یک کلام تقوا یعنی آنکه انسان به حالتی برسد كه وقتی به گناه رسید ، بتواند خودش را كنترل كند.

انسان با تقوا به خاطر روحیه ای که در او ایجاد شده ، مصونیتی پیدا کرده که وقتی به خلاف و گناهی می رسد ، به راحتی خودش را كنترل می كند.

انسان با تقوا در سخت ترین شرایط  ، حرف حق را رها نمی کند ، به اسم دروغ « مصلحت آمیز» هر چیزی را نمی‌گوید.

انسان های با تقوا نه به خود و نه به جامعه آسیبی می رساند بلکه برعکس بزرگترین جنایت ها از آنِ انسان های بی تقوا رخ داده است .

تقوا یعنی این که درجایی که آب ترشح می شود ، خود را کنار می کشیم که خیس نشویم ، درجایی که تیزی و تیغی وجود دارد ، لباسمان را جمع می کنیم تا به لباسمان گیر نکند  ، در حقیقت خود را از هرگونه آسیبی حفظ می کنیم .

3: ثمره ی تقوا چیست؟

حفاظت از خوف قیامت و پیروزی : «الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ (63) لَهُمُ الْبُشْرَى فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَفِي الْآخِرَةِ لَا تَبْدِيلَ لِكَلِمَاتِ اللَّهِ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ» (یونس:63-64)

ثواب بزرگ و نعمت  پربهای آخرت: «لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ» (آل عمران:15)

روشنی قلب و درک حقیقت: «إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ» (انفال:29) فرقان یعنی تشخیص حق و باطل گویا مانند نوری در وجود انسان قرار می‌گیرد که شخص به‌وسیله‌ی آن حق را از باطل تشخیص داده و راه نجات را حاصل می‌کند.

لطف و مرحمت خداوند: « وَرَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ فَسَأَكْتُبُهَا لِلَّذِينَ يَتَّقُونَ» (اعراف:156)

کلید حل مشکلات و ناراحتی‌ها: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» (طلاق:2)

آسانی در کارها : «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ يُسْرًا» (طلاق:4)

 دوستی و محبت خدا  : «إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ»توبه: 7

بخشش گناهان و پاداش بزرگ در آخرت: «وَمَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يُكَفِّرْ عَنْهُ سَيِّئَاتِهِ وَيُعْظِمْ لَهُ أَجْرًا» (طلاق:5)

جلب تأییدات و کمکهای الهی: «إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُهَا مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ» (اعراف:128)

بهترین توشه در دنیا و آخرت: «وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى» (بقره:197) توشه برگیرید که به تحقیق بهترین توشه تقواست.

17/جوزا/96

منابع کمکی:

تعلیم القرآن

اوصاف پیروان راستین پیامبر ص/ پوهنمل معتصم

200 حکمت در شناخت زنده گی از استاد شهید سید قطب/ سیدحامد

اسلام نظام زنده گی/ مولانا ابوالاعلی مودودی

وبلاگ تبیان

اصلاح وب