حفاظت محیط زیست از نگاه اسلام
نوشته: عصمت الله عظیمی
محیطی که در آن انسان و زندگی می کند را محیط زیست گویند که شامل تمامی منابع و سرسبزی های است که خداوند متعال به دسترس انسان قرار داده و از آن جائیکه بشر همواره از معنويت و فرهنگ ديني تأثير پذير بوده و زندگي خود را بر اساس آن استوار نموده و کوشش کرده است تا جايي که براي او امکان دارد اصول زندگيش را بر اساس دین مبین اسلام اعیار سازد تحقيقات دانشمندان علوم ديني در جهان نشان مي دهد که تمامي اديان الهي به حفاظت از محيط زيست توجه داشته اند ، اما دين اسلام دستورات مشخص و مؤکدي در اين راستا دارد. بررسي متون و مستندات مختلف دين اسلام ، نشانگر وجود ديدگاه هاي مشخصي در راستاي حفاظت از محيط زيست و منابع طبيعي است اسلام بين انسان و محيط زيست ، جدايي قائل نيست و آنها را مکمل يکديگر مي داند، از اين رو دين اسلام کامل ترين سفارشات را براي حفاظت از محيط زيست دارد و تمامي جنبه هاي انساني را در ارتباطي هماهنگ و موزون با مسير الهي ، در قرآن کريم به تصوير کشيده است. و انسان را متوجه آن می کنند از محیطی که در آن زیست می کند حفاظت کند در این باره قرآنکریم و احادیث رسول الله صلی الله و علیه وسلم اشاره نموده است.
الله سبحانه تعالی میفرماید: وَلاَ تُفْسِدُواْ فِي الأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاَحِهَا»[اعراف /56](در زمين بعد از اصلاح آن فساد و تباهي مكنيد) این آیه مبارکه در قرآن کریم سه بار آمده است که شامل هر نوع فسادی خواهد شد وتاکید بر این دارد که از زمین همانا طبیعت که در آن زندگی می کنی حفاظت کن.
در جای دیگری الله متعال میفرمایئد: هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيهَا» [هود/61] (او است كه شما را از زمين آفريده است و آباداني آن را به شما واگذار نموده) مفهوم آیه چنین است که خداوند متعال انسان را مسؤل آبادانی زمین کرده تا در این زمین به خوبی و بدون اذیت و آزار با هم زندگی کنیم اگر برای خود و دیگران اذیت و آزار ایجاد کنیم پس ما در فکر آبادانی زمین نیستیم.
احادیث رسول الله صلی الله و علیه وسلم بیان نموده است الْإِيمَانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ أَوْ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً فَأَفْضَلُهَا قَوْلُ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَدْنَاهَا إِمَاطَةُ الْأَذَى عَنْ الطَّرِيقِ وَالْحَيَاءُ شُعْبَةٌ مِنْ الْإِيمَانِ» (رواه مسلم) (یعنی ایمان هفتاد و چند شعبه دارد که بهترین آن گفتن لا اله الا الله است و پایین ترین درجه ی آن کنار زدن و برداشتند اذیت و آزار از راه مردم می باشد و حیا نیز شعبه ای از ایمان است) چنانچه در حدیث فوق ملاحظه می کنید از بین بردن اذیت و آزار در محیطی که مردم زندگی می کنند از شعبه های ایمان نامبرده شده است چه باشد اینکه حفاظت از محیط زیست بنمائیم و جهد در احیا آن داشته باشیم.
در حدیث دیگری رسول الله صلی الله و علیه وسلم میفرماید: عُرِضَتْ عَلَيَّ أُمَّتِي بِأَعْمَالِهَا حَسَنِهَا وَسَيِّئِهَا فَرَأَيْتُ فِي مَحَاسِنِ أَعْمَالِهَا الْأَذَى يُنَحَّى عَنْ الطَّرِيقِ وَرَأَيْتُ فِي سَيِّئِ أَعْمَالِهَا النُّخَاعَةَ فِي الْمَسْجِدِ لَا تُدْفَنُ» (سنن ابن ماجه) (یعنی اعمال خوب و بد امتم بر من عرضه شد در میان اعمال نیک عملی توجه مرا به خود جلب کرد و آن هم از بین بردن اذیت و وآزار از راه مرد م بود و در میان اعمال بد نیز عملی که توجه مرا به خود جلب کرد انداختن آب دهان به مسجد بود) چنانچه در این حدیث رسول خدا صلی الله علیه و سلم ملاحظه می کنید بهترین عمل برداشتن اذیتی ازسر راه مردم و دال بر حفظ محیط زندگی و نهی بر تخریب محیط دارد.
بر اساس آخرین تحقیق سازمان ملل که در قالب گزارشی به عنوان “زیست محیط ها، رفاه انسان ها و ایجاد تنوع زیست” منتشر شده است صدمه ای که انسان در پنجاه سال گذشته بر تنوع منابع بیولوژیکی جهان وارد کرده اند از هر زمان دیگری دیگری در طول تاریخ بیشتر بوده است. در حقیقت اهمیت محیط زیست را از دیذگاه محیط زیستی هیچ گاه نباید فراموش کرد؛ زیرا محیط زیست طبیعی تاثیر شگرفی بر روح و روان آدمی دارد محیط پاک وآراسته و خرم زندگی را شاداب و معطر میسازد شنیدن آواز روح بخش پرندگان، ترنم لطیف جویباران، آهنگ دلربای چشمه ساران، صفای سبز سبزه سازران، نسیم لطیف کوهستان، رقص دلنشین درختان زیباس شهر ودیار همه و همه تاثیر عجیبی بر بر زندگی و حیات انسان دارد که هر کسی از تماشای چنین منظره احساس آرامش و امنیت میکند.
بدون شک محيط زيست سالم يکي از نعمات الهي و بخشي از نظام خلقت مي باشد که ريشه در جهان بيني توحيدي دارد؛ يعني جهان و هر آنچه که در اوست ، تصويري از خداوند واحد است. در اسلام هر گونه رفتاري که منجر به فساد در عرصه محيط زيست شود نهي شده است.
منابع:
قرآنکریم
تفسیر نور
صحیح بخاری
صحیح مسلم
سنن ابن ماجه