بقلم: دکتور عبدالکریم زیدان رح
برگردان: بابر تیموری هروی
درین مقال به بیان مجموعه آدابی خواهیم پرداخت که انسان در اثنای گفتگو و مناقشه با دیگری باید بدان پایبند باشد، و این آداب از آموزه هایی است که اسلام بدان فرامیخواند، و یا چیزهایی است که قواعد واصول آن اقتضا میکند. و اینها معانی و لوازم اخلاق اسلامی هستند، و باید مسلمان بداند که به آنچه که میگوید محاسبه و مؤاخذه میگردد. وشاید سخنی میگوید و بدان پرداخت نمی کند و به سبب آن به آتش انداخته میشود چنانچه درحدیث شریف آمد. ازجمله این آداب :
1 خودداری از پرحرفی درمجالس است، شعار مسلمان اینست که بیشتر از آنچه که میگوید بشنود، چون پرحرفی زیاد بدون یاد الله قلب را سیه میگرداند، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
(لَا تُكْثِرُوا الْكَلَامَ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ فَإِنَّ كَثْرَةَ الْكَلَامِ بِغَيْرِ ذِكْرِ اللَّهِ تعالی قَسْوُة للْقَلْبِ وَ إِنَّ أَبْعَدَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ الْقَلْبُ الْقَاسِي)
(ازگزافه گویی بدون یاد الله بپرهیزید چونکه زیاده گویی بدون یاد الله قسوت قلب است و دور ترین افراد از الله اشخاص قسی القلب هستند).
2- مسلمان اخبار و اقوال زیادی را میشنوند، شایسته نیست که به هرآنچه شنیده سخن بگوید، چونکه این چیز به دروغ میکشاندش. در حدیث شریف آمده:
(كفى بالمرء إثما أن يحدث بكل ما سمع)
(برای دروغ گفتن کافیست که به هرآنچه شخص شنیده سخن براند).
3- اینکه مسلمان از غیبت دیگران بپرهیزد، وغیبت چنانچه در حدیث شریف آمده (ذکر برادرت را به آنچه که دوست ندارد) حتی اگر آنچه میگویی دراو باشد هم، و اما اگر آنچه میگویی دراو نباشد تهمت است. چنانچه در حدیث شریف آمده. پس شایسته مسلمان آنست که درمجلس سخن غیبت کننده گان را تغییر دهد به سخن دیگری که بهتر و مفیدتر باشد.
4- درکلام فحش گفتن جواز ندارد نه بطور شوخی و نه هم بگونه جدی، چراکه الله متعال از فحش گوی بدزبان بد می برد، چنانچه در حدیث شریف آمده که بدزبانی طعن زدن و لعنت گفتن و دشنام دادن است، همه اینها درمیزان اسلام مردود است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرموند:
(لَيْسَ الْمُؤْمِنُ بِالطَّعَّانِ، وَلَا اللَّعَّانِ، وَلَا الْفَاحِشِ، وَلَا الْبَذِيءِ)
(مؤمن نه طعنه میزند، نه لعنت میگوید، و نه هم فحش گوی بدزبان هست) و درحدیث دیگری دشنام مسلمان فسق و قتل آن کفر گفته شده . و خودداری کردن از دشنام چنانچه زنده ها را شامل میشود مردگان را نیز دربر میگیرد.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: (لا تَسُبُّوا الأمْوَاتَ فإنَّهُمْ قد أفْضَوْا إلى ما قَدَّمُوا)
(مردگان را دشنام نگوئید! ایشان به آنچه کرده بودند رسیدند).
5- باید بحث و مناقشه بقصد کشف حق و اظهار صواب باشد، و مهم نیست که پس از آن ظهور حقیقت و یا کشف صواب از طرف تو باشد یا از طرف دیگران. و اگر این هدف گم شد بحث و گفتگو مبتنی برهوی بوده و بیهودگی یی از جانب شیطان که عاری از خیر بوده.
6- دوری از جدل و تندخویی، که به هدف استعلا و غلبه بر دیگران باشد. و بدین خاطر دراسلام ترک آن مطلوب است و بدان پاداش مرتب میگردد. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
(أَنا زَعِيمٌ ببَيتٍ في ربَضِ الجنّةِ لِمَنْ تَرَكَ المِراءَ وَإِنْ كَانَ مُحِقًّا) (من ضامن خانه ای هستم در پایین جنت برای کسیکه جدال و بگومگو را ترک گوید و اگرچه حق هم با آن باشد .)
7- اما سخن مسلمان واضح و ساده و خالی از تکلف، درکلام و هجوم بردن به دیگران است. خالی از پیچیدگی در بیان، و بزرگ بینی در سخن و اظهار برتری بر دیگران و تکبر در مقابلشان است. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند:
(إن من أحبكم إلى، وأقربكم مني مجلساً يوم القيامة، أحسانكم أخلاقاً وإن أبغضكم إلى، وأبعدكم مني يوم القيامة، الثرثارُون والمتشدقون والمتفيهقون)
(روز قیامت محبوب ترین شما و نزدیک ترین تان به مجلس من خوش اخلاق ترین های شما اند و بدترین تان نزد من و دورترین تان ازمن ثَرثَار ها و مُتَشَدَّق ها و مُتَفَیهِق ها اند، ثرثار آدم پرحرف، متشدق کسی است که در تکلم بانگ میزند و لغت پرانی میکند، و متفیهق هم خیلی کلان گپ و متکبر می باشد).
8- اینکه سخنش آرام و به حاضرین قابل شنیدن باشد، و مفهوم باشد برایشان. و از جمله شمایل رسول الله صلی الله علیه وسلم این بود که هرگاهی سخنی می گفتند اورا سه بار تکرار میکردند تا اینکه فهمیده شود، و چنان شمرده حرف می راندند که هر شنونده آنرا می فهمید.
و سخنران باید از کاربرد الفاظ نادر و غیر معمول که برای شنونده گان نیازی بدان نیست بپرهیزد وهرچند قدرت بیان و بلاغت داشته باشد ولی این چیز از رغبت دیگران به داشته هایش می کاهد. واین مقصدی درست در موازین اسلام نیست.
9- اینکه مسلمان به تمام گفته هایش ثابت بماند، هوایی حرف نمیزند، الله متعال میفرماید: (وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولً)الاسراء آیه 36
( از چیزی دنباله روی مکن که از آن نا آگاهی، بیگمان (انسان درمقابل همه کارهایی که) چشم و گوش و دل همه مورد پرس و جوی از آن قرار می گیرد).
10- اگر با دوشخص بود، با یکی ازیشان نجوی یا سرگوشی ننماید، طوریکه شخص سوم نشنود، ونه هم به زبانی حرف میزند که سومی نفهمد. چراکه این چیز سبب دلسردی آن
( إِذَا كُنْتُمْ ثَلاَثَةً فَلاَ يَتَنَاجَى اثْنَانِ دُونَ صَاحِبِهِمَا فَإِنَّ ذَلِكَ يُحْزِنُهُ). ”میشود و فرمودند:
(هرگاه سه تن باهم بودند، دوتن با یکدیگر سرگوشی (پسپسک) نکنند چرا که این کار سبب انده دوست شان میگردد) .
11- اینکه سخن از غمها و مشکلات شخصی اش را کنار بگذارد، این چیز سودی برایش ندارد. چراکه شکوه و ناله خلاف آموزه هایی قرآنیست. الله متعال از حضرت یعقوب علیه السلام حکایت میکند که (قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ )(گفت: شکایت و پریشان حالی و و اندوه خودرا تنها وتنها به درگاه خدا می برم، (ومن فقط به آستان خدا می نالم و حل مشکلات خودرا از او میخواهم) ومن ازسوی خدا چیزهایی میدانم که شما نمی دانید). و همچنان بخاطری است که از مردم هرکس مشکلات و پریشانی دارند و میلی به شنیدن مشکلات دیگران ندارند.
12-اما کلام و جدال تو باید با اسلوبی آرام باشد، خالی از اذیت وآرام و تحقیر ویا استهزاء به دیگران. الله متعال پیغمبرش موسی و برادر اورا هارون آنگاه که بسوی فرعون فرستاد چنین دستور داد: (فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَىٰ)(سپس به نرمی با او (درباره ایمان) سخن بگویید، شاید(غفلت خود وعظمت خدا را) یاد کند و (از عاقبت کفر و طغیان خویش و عذاب دوزخ ) بهراسد).سوره طه 44
13- سخن دیگران را کاملا رد مکن اگرچه دران اشتباه و یا باطلی را دیدی. چونکه درست اگرچه دران اندکی خطا باشد رد نمیشود، و حقی که باطل به آن نزدیک باشد هم رد نمیشود. بلکه باید حق وصواب پذیرفته شود و باطل و خطا مسترد گردد.
ازینجاست که الله متعال یهود و نصاری را بخاطر اینکه هر طائفه غیر از خود را درحق وباطل رد میکرد نکوهش کرده است. و فرموده است: (وَقَالَتِ الْيَهُودُ لَيْسَتِ النَّصَارَىٰ عَلَىٰ شَيْءٍ وَقَالَتِ النَّصَارَىٰ لَيْسَتِ الْيَهُودُ عَلَىٰ شَيْءٍ وَهُمْ يَتْلُونَ الْكِتَابَ) ۗ
و یهودیان گفتند: مسیحیان دارای حق و حقیقتی نبوده و برچیزی بند نیستند، و مسیحیان گفتند: یهودیان دارای حق و حقیقتی نبوده و برچیزی بند نیستند، درحالی که هردو دسته کتاب میخواانند…) البقره 113
14- هنگام صحبت کردن حرف طرف مقابل را قطع مکن و فرصت بده تا مطلبش را تمام کند و به تعقیب آن اگر نیاز بود سخن مفید و نیکو ارائه کند.
15- سخنت باید دارای مغز و مفهوم والائی باشد نه اینکه تنها بگومگوی خالی و یا ضیاع وقت باشد.
16- از قسم و سوگند اجتناب کن، ومخاطب را چنان آماده بساز که بدون قسم برایت باورمند باشد.
و من الله التوفیق