در دهه‏ ی اخیر رمضان چه کنیم؟!

نویسنده: دکتر محمد عریفی

برگردان: عبدالرحمن عزام

با استدلال به عملکردِ پیامبر صلی الله علیه وسلم می توان گفت ده روز اخیر رمضان، بهتر از ایام گذشته اش می باشد؛ زیرا از ایشان صلی الله علیه وسلم روایت شده است که: «کان رسول الله يجتهد في العشر الأواخر، ما لايجتهد في غيره / پيامبر صلى الله عليه وسلم در ده شب آخر ماه رمضان تلاش و زحمت زيادي را براي انجام عبادت انجام مي داد که در غير آن شب‏ها اين زحمت و تلاش را انجام نمي داد». [مسلم].

فضیلت و برتری دهه‏ی اخیر رمضان، از خلال عملکردِ پیامبر صلی الله علیه وسلم از آن‏جایی دانسته می‏شود که:

• آن‏گاه که دهه‏ی اخیر رمضان فرا می‏رسید، کمرِ خویش را برای عبادت بسته و عزم خویش را برای طاعت جزم می نمودند.
• شب‏های این ایام را به تلاوت قرآن، نماز، ذکر و یاد خداوند متعال و دیگر اعمال صالح، زنده نگه‏می‏داشتند.
• جهت غنیمت شمردنِ این فرصت نیک، خانواده‏ی خویش را شب بیدار می‏نمودند تا با نماز و ذکر و یاد خداوند متعال برای خویش، بهره گرفته و از برکات آن محروم نشوند.
• بیش از پیش، در عبادت و طاعت و بندگی این ایام، تلاش می نمودند.

با برنامه‏ ریزی درست که از ضروریاتِ این ایام دهگانه است، می شود از فرصت‏ها، استفاده نمود. پس، «ایام باقی مانده از این ماه مبارک را با اعمالی سپری کن که تو را به پروردگارت نزدیک و برای آخرتت توشه ‏ی نیکی باشد» و از جمله می توان به انجام این کارکردها، مبادرت ورزید:

یکم: آزمندی بر زنده نگه‏داشتنِ این شب‎‏های خوب به نماز، تلاوت، یاد خداوند متعال و دیگر اعمال و طاعات نیک، و همچون پیامبر صلی الله علیه وسلم، خانواده‏ی خویش را بیدار نموده و ایشان را فراخواند تا جهت انجام این عبادات بپاخیزند و از ثواب آن برخوردارد شوند.

سفیان ثوری می گوید: «آنگاه که دهه ‏ی اخیر رمضان آمد، محبوب‏ترین عمل نزد من این است که به ادای نماز تهجد مبادرت ورزیده دران تلاش و کوشش نمایم و اهل و خانواده و فرزندان را نیز به ادای و انجام آن فراخوانم تا به اندازه توان خویش، آن را انجام دهند».

دوم: جستجوی دریافت شب قدر در این دهه، خداوند متعال می فرماید: «إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ/ ما قرآن را در شب با ارزش (ليلةالقدر) فرو فرستاده ايم». [قدر:1]

امام نخعی رحمه الله می گوید: «عمل در این شب از عمل در هزار ماه بهتر و برتر است». پیامبر صلی الله علیه وسلم می فرماید: «مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ/ هر کس شب قدر را از روي ايمان و براي حصول اجر و پاداش در عبادت بگذراند، همه‏ي گناهان گذشته اش مورد عفو قرار خواهند گرفت». [متفق علیه]

معنی «ایمانا» یعنی اینکه از روی ایمان‏داری به خداوند و باور به آنچه از پاداش و ثواب و بهره بر انجام آن مرتب شده است، عمل انجام شود. و معنی «احتسابا» یعنی اینکه جهت کسب اجر و ثواب و پاداش نیک انجام شده باشد و این شب طوری که پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر داده اند، در یکی از شب های دهگانه‏ی اخیر رمضان نهفته است؛ «تَحَرَّوْا لَيْلَةَ الْقَدْرِ فِي الْعَشْرِ الأَوَاخِرِ مِنْ رَمَضَانَ/ شب قدر را در دهه‏ی آخر رمضان جستجو كنيد». [بخاری]

و این شب، همه ساله در شبی مشخص و معین، نیست؛ بلکه به خواسته‏ی خداوند متعال و حکمتِ اوی، از شبی به شبی دیگر انتقال پیدا می نماید.

هر کس این شب را زنده نگه‏دارد، پاداش مرتب بر قیامِ شب قدر، برای او داده می‏شود خواه علامه و نشانه ای از آن را بداند و ببیند و یا هم چیزی از آن نداند؛ زیرا پیامبرِ اسلام صلی الله علیه وسلم، در کسب و حصول این اجر و پاداش، فهم و درک کدام علامه و نشانه ای را شرط ننموده اند.

سوم: آزمندی و علاقه به اعتکاف در این دهه.

اعتکاف عبارت است از: التزام به مسجد تا وقت برای طاعت و عبادتِ الله متعال اختصاص داده شود، که این خود از امور مشروع در اسلام بوده و پیامبر صلی الله علیه وسلم و ازواج مطهرات شان نیز آن را در زندگی خویش، انجام داده اند.

حضرت عایشه رضی الله عنها عمل‏کرد پیامبر صلی الله علیه و سلم را نقل نموده می فرماید: «كَانَ يَعْتَكِفُ الْعَشْرَ الأَوَاخِرَ مِنْ رَمَضَانَ، حَتَّى تَوَفَّاهُ اللهُ، ثُمَّ اعْتَكَفَ أَزْوَاجُهُ مِنْ بَعْدِهِ/ پيغمبر صلى الله عليه وسلم تا زمانى كه وفات نمود در دهه‏ ی آخر رمضان در مسجد اعتكاف مى كرد، و بعد از وفات پيغمبر صلى الله عليه وسلم همسرانش هم در دهه‏ ی آخر رمضان، اعتكاف مى نمودند». [بخاری]

بهتر این است که شخص همه ده روز دهه ‏ی اخیر رمضان را به اعتکاف سپری نماید چنان‏چه پیامبر صلی الله علیه وسلم چنین انجام داده اند؛ اما اگر کسی یک روز و یا کمتر و بیشتر از آن را به اعتکاف سپری نماید، عمل و کرده اش درست و صحیح است.

معتکف را سزاوار است تا در ایام اعتکاف، خود را به ذکر، استغفار، تلاوتِ قرآن، نماز و عبادت، سپری نموده، و با محاسبه‏ ی نفس خویش در گذشته‏ ی زندگی خود نظری بیندازد و ببیند برای آخرتِ خویش، چه دستاورد و دستاویزی، تقدیم داشته است. همچنین او را می زیبد تا از سخنان دنیوی دوری نموده و عدم همنشینی بامردم را درین ایام، بر خود لازم گیرد.