نوشته: عبدالباسط خالد
پایپ لاین انتقال گاز ترکمنستان- افغانستان- پاکستان-هند یکی از پروژه های بانک انکشاف آسیایی (ADB) بوده که هدف آن انتقال 33 میلیارد متر مکعب گاز سالانه(روزانه تا 90 میلیون متر مکعب) از طریق یک پایپ لاین 1800 کیلومتری از میدان های گاز گالکینیش (Galkynysh) کشور ترکمنستان به افغانستان، پاکستان و بالاخره شهر فاضلکه (Fazilka)کشورهند است. و براساس تخمین های صورت گرفته سال 2008 میلادی در حدود 7.6 میلیارد دالر هزینه می بردارد و حالا بر اساس تخمین های تازه ممکن هزینه این پروژه بزرگ تا 10 میلیارد دالر برسد. پروژه انتقال گاز ترکمنستان به کشورهای جنوب آسیا از مهمترین طرح های همکاری اقتصادی در میان کشورهای منطقه به شمار میرود.
ترکمنستان یکی از کشورهای غنی جهان در قسمت ذخایر گاز هست، چنانچه ازین بابت در ردیف ششم کشورهای جهان قرار میگیرد، اما امروزه گازهای تولید شده توسط این کشور فقط به بازارهای روسیه، ایران و چین دسترسی دارد. ولی کشورهای که در جنوب این کشور قرار دارد مثل افغانستان، پاکستان وهند بازار خوبی برای گازهای ترکمنستان به شمار میرود که تاهنوز ترکمنستان از این بازارها محروم هست.
این پروژه در رشد اقتصادی هر چهار کشور آسیایی نقش ارزنده ی نه تنها در سکتور اقتصادی؛ بلکه در سکتورهای امنیتی نیز دارد و باعث میشود که ترکمنستان غنی از گاز، با دریچه های بسته، به یک بازار پر جمع و جوش جهانی در جنوب آسیا وصل شود.
پیشینه:
پس از شکست اتحاد جماهیر شوروی سابق در دهه 90 میلادی ، کشورهای عضو آن به کشورهای مستقلی تبدیل شدند که از آن میان ترکمنستان یکی از این کشورهای تازه استقلال یافته با ذخایر بزرگی از گاز بود و نیاز داشت تا این گاز را به بازارهای حد اقل منطقوی عرضه نماید و طرح انتقال گاز ترکمنستان به بازارهای جهانی و منطقوی نیز از همان سالهای دهه 90 میلادی آغاز شده بود که یکی از آن طرح ها، انتقال گاز ترکمنستان از مسیر افغانستان به پاکستان بود.
اما برای اولین بار در 30 ماه می سال 2002 میلادی سران کشورهای ترکمنستان، افغانستان و پاکستان در طی نشستی در اسلام آباد پاکستان بر سر تطبیق این طرح باهمدیگر اعلان همکاری نمودند.
در نتیجه این نشست، کمیته ای متشکل از وزرای انرژی این سه کشور به میان آمد و در اولین نشست ماه جولای سال 2002 میلادی بانک انکشاف آسیایی منحیث یک شریک رهبری کننده این پروژه معرفی شد.
بانک انکشاف آسیایی برای اولین بار در سال 2003 میلادی مطالعات ابتدایی خویش را انجام داده و مطالعات بروز شده خود را در ماه آپریل سال 2008 میلادی تکمیل نمود.در دسمبر سال 2010 میلادی در نشست عشق آباد توافقنامه های بین الحکومتی این پروژه نیز به امضاء رسید و با اشتراک هند در این پروژه، عملا اسم این پروژه به تاپی مسما شد.
آغاز ساخت پایپ لاین:
در دسامبر سال 2015 میلادی عملا کار ساخت این پایپ لاین به طول 214 کلیومتر در خاک کشور ترکمنستان آغاز شد و اکنون (2018) تکمیل شده است و قرار است کار ساخت قسمت باقی مانده این پروژه در خاک افغانستان تا هفته های اخیر آغاز شده و به طول 774 کیلومتر از هرات در غرب افغانستان شروع و تا ولایت کندهار در جنوب کشور امتداد یابد.و قرار است از ولایات هرات، فراه ، نیمروز ، هلمند و کندهار، عبور کند و با تکمیل ساخت این پایپ لاین تا سال 2019 میلادی عملا انتقال گاز آن آغاز شود.
منافع اقتصادی افغانستان در تاپی:
چنانچه که یک قسمت وسیع این پروژه از طریق خاک افغانستان انتقال میابد،بنابر این افغانستان تنها سالانه در حدود 500 میلیون دالر حق ترانزیت از این درک بدست میآورد و در کنار آن ساخت این پایپ لاین برای بیش از 50000 هزار هموطن زمینه کار را فراهم میکند و در طویل المدت نیز برای حفاظت و نگهداری از آن زمینه کار برای 9 تا 11 هزار نفر برای 30 سال آینده فراهم میکند.
البته عایدات این پروژه تنها در همین دو مورد ذکر شده خلاصه نمیگردد؛ بلکه یک مقدار زیادی از گاز مورد نیاز افغانستان نیز از این طریق تامین میشود. قرار است افغانستان در مدت سی سال گازی را که نیاز دارد، در ده‌سال اول نیم میلیارد مترمکعب، در ده سال دوم یک میلیارد مترمکعب و در ده‌سال سوم یک‌ونیم میلیارد مترمکعب گاز می‌رسد که حداعظم مورد نیاز است از این پروژه بدست آورد.
چرا این پروژه زمان گیر است؟
از زمان معرفی این طرح تا تطبیق اولین مرحله ساخت و ساز آن چیزی در حدود بیش از 20 سال زمان را گرفت و بزرگترین عامل در کند بودن تطبیق این پروژه عدم ثبات سیاسی در افغانستان در طول دو دهه اخیر و تامین امنیت آن در خاک افغانستان بود. از زمان حاکم شدن طالبان بر قسمت زیادی از جغرافیایی کشور به خصوص مناطق که قرار است این پایپ لاین از آن عبور کند تا زمان حکومت وحدت ملی، تامین امنیت این پایپ لاین یک دغدغه برای تمامی کشورهای مستفید شونده از این پروژه بود.
مخالفان تطبیق این پروژه:
ایران از مخالفان اولیه تطبیق پروژه تاپی جهت انتقال گاز ترکمنستان به هند به شمار میرود. زیرا طرح خط لوله صلح ایران، برای انتقال گاز ایران به کشور هند از طریق پاکستان بزرگترین رقیب پروژه تاپی شمرده میشود.
همزمان با ارایه شدن طرح پروژه تاپی جهت انتقال گاز ترکمنستان به بازارهای هند و پاکستان از مسیر افغانستان، ایران نیز تلاش نمود تا با ارایه طرح خط لوله صلح، گاز خود را از مسیر پاکستان به هند انتقال دهد و طبعا این امر در رقابت با طرح تاپی قرار داشت، چیزی که اصلا برای ایرانی ها جالب نبود؛ اما بالاخره پروژه تاپی برنده میدان شد و این برنده شدن نتیجه اعمال تحریم ها شورای امنیت بالای کشور ایران بود، زیرا تحریم های شورای امنیت بالای ایران که تطبیق خط لوله صلح را نیز شامل میشد، از جذابیت این طرح در نزد هند و پاکستان کاست.
برای عدم تطبیق پروژه تاپی، ایرانی های اعم از آخوندان حاکم و سکولارهای خارج از ایران در مساعی هم تلاش به خرچ دادند تا کشورهای منطقه و جهان را وادار به حمایت از خط لوله صلح نمایند.
با وجود که ایرانی ها از هیچ تلاشی برای کامیاب شدن این طرح دریغ نکردند، تا جایی که آقای بیژن زنگنه که نزدیک به 16 سال وزیر نفت بود و اینک نیز وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران هست، در گفتگوی با صراحت اعلان داشت” خیلی بعید است که خط لوله گاز تاپی، ساخته شود. موانعی در راه ساخت این خط لوله وجود دارد زیرا کسی که بتواند بین پاکستان و هند، تفاهم ایجاد کند کار بسیار دشوار و مهمی را انجام داده است”
ایران، مخالفت های هند و پاکستان و همچنین مشکلات امنیتی در خاک افغانستان را از دلایل عمده ناکامی این طرح میخواند وخیلی خوشبین به نظر میرسید که این طرح هیچگاهی تطبیق نخواهد شد.
زیرا بر اساس توافق قبلی پاکستان با ایران مبنی بر انتقال گاز از ایران به پاکستان، پاکستان مکلف بود تا سال 2015 میلادی حتما از ایران گاز وارد کند در غیر آن میلیون ها دالر برای ایران غرامت بپردازد، این امر ایران را خیلی ها خوشبین و پاکستان را در یک محدودیت انتخاب تاپی برای تامین گاز مورد نیازش قرار داده بود.اما بالاخره پاکستان جرات به خرچ داده و با حمایت از پروژه تاپی عملا ایران را نا امید ساخت.
اعلان حمایت طالبان از تاپی:
طالبان از زمان حاکمیت شان در افغانستان در دهه های 90 میلادی از علاقمندان این پروژه به شمار میرفتند، در همان اوایل ارایه این طرح که همزمان با چیره شدن طالبان بر قسمت های زیادی از کشور بود، طالبان نسبت به تطبیق این پروژه آماده همکاری با کشورهای ترکمنستان و پاکستان بودند و نشست های صلح عشق آباد میان طالبان و مخالفان آن در آنزمان خود گویایی این حقیقت است که ترکمنستان برای تطبیق این پروژه نیاز به جلب توجه طالبان و ثبات سیاسی در افغانستان دارد.
در این اواخر با شروع شدن کار عملی این پروژه در ترکمنستان، طالبان نیز در نومبر سال 2016 میلادی در طی نشر یک اعلامیه رسمی حمایت خود را از پروژه های عام المنفعه اعلان نمودند.
این گروه در خبرنامه‌ای که روز سه‌شنبه ۹ قوس سال 1395 هجری خورشیدی منتشر کرده، گفته اند که این طرح‌ها شامل خط انتقال گاز ترکمنستان از مسیر خاک افغانستان به پاکستان و هند( تاپی)، انتقال برق قرقیزستان و تاجیکستان از طریق افغانستان به پاکستان (کاسا یک هزار) و همچنین استخراج مس عینک در ولایت لوگر که توسط یک شرکت چینی قرارداده شد نیز می‌شوند و آنها نه تنها اینکه در از تطبیق آنها اعلان حمایت میکنند بلکه آماده اند تا در تامین امنیت آن نیز نقش اداء کنند.
منافع سیاسی پروژه تاپی:
اعلان حمایت بزرگترین گروه مخالف مسلح افغانستان از این طرح یک پیروزی سیاسی برای افغانستان جهت تامین صلح و ثبات در کشور به شمار میرود.
و حالا وقت آن است تا طالبان عملا حمایت خود را از این پروژه عام المنفعه نشان داده و زمینه تطبیق ده ها پروژه دیگر را نیز تسهیل کنند و البته همکاری طالبان به شکل عملی در تطبیق این پروژه ها امید هموطنان را به یک آینده پر از صلح و ثبات بیشتر میسازد.
زمان آن رسیده است تا تمامی ملت مسلمان افغانستان با قطع نظر از اختلافات سیاسی و دیدگاهی که دارند در تطبیق پروژه های بزرگ ملی و عام المنفعه دست به دست هم داده و کشور را بسوی یک افغانستان آزاد، آباد و متمدن سوق دهند.